Holizm (*)
Holizm (ὅλος Holos, tüm, bütün, toplam anlamına gelen bir Yunanca kelime), doğal sistemler (fiziksel, kimyasal, biyolojik, zihinsel, dil, sosyal, ekonomik, vb) ve özelliklerinin, parça derlemleri gibi değil, yapısal bir bütün olarak görülmesi gerektiği düşünüşüdür. Bu, genellikle sistemlerin bir şekilde bütünsel olduğu ve bütünün tam olarak anlaşılmasının sadece parçalarına, bileşenlerine bakılarak başarılamayacağı görüşünü içerir.[1] [2]
İndirgemecilik, genellikle holizm karşıtı olarak görülür. Bilimde indirgemecilik, karmaşık bir sistemin onun temel parçalarına indirgenmesi ile açıklanabileceğini söylüyor. Örneğin, biyoloji süreçleri kimyaya indirgenebilir ve kimya kanunları fizik tarafından açıklanmıştır.
Sosyal bilim adamı Dr. Nicholas A. Christakis“Son birkaç yüzyıl boyunca, bilimdeki Kartezyen görüş maddeyi anlamak için daha küçük parçalara bölmeye çalışıyor. Ve bu bir yere kadar iş görüyor. Ama onları anlamak için tekrar bir araya getirmek daha zordur ve genellikle bir bilim adamının gelişiminde ya da bilimin gelişiminde daha sonraları gelir.”[3]
İçindekiler
1 Bilimde
1 Bilimde
1 Genel bilimsel durumu antropoloji olarak
2 Marka olarak
3 Ekolojide
4 Ekonomide
5 Felsefede
2 Uygulamalar
1 Tarım
2 Mimarlık
3 Eğitim reformu
4 Tıp
5 Tarihi
3 Din
1 Yahudilik
1 Tarım
2 Mimarlık
3 Eğitim reformu
4 Tıp
5 Tarihi
3 Din
1 Yahudilik
4 Hegel’in holizmi
Sosyolojide
Sosyolojide
1 Algı psikolojisi içinde
2 Teleolojik psikolojide
3 Teolojik antropoloji olarak
4 Teoloji olarak
5 Nöroloji olarak
5 Ayrıca bakınız
6 Notlar
7 Referanslar
8 Daha fazla okuma
9 Dış bağlantılar
Bilimde
Genel bilimsel durumu: 20. yüzyılın ikinci yarısında, holizm, düşünce sistemleri ve kaosve karmaşıklık bilimleri gibi türevler şeklinde gelişmelere yol açtı.
Biyoloji, psikoloji veya sosyoloji sistemleri genellikle o kadar karmaşıktır ki, bunların isleyişi veya görüntüsü “yeni” veya “doğmakta olan” şeklindedir. Bu sistemler, sadece elemanların özelliklerinden çıkarsanamaz.[4]
Holizm, sonuçta çoğu kes bir slogan olarak kullanılmıştır. Bu durum, holizmin bilimsel yorumunun karşılaştığı dirence katkıda bulunmuştur. Bu yorum, ilke olarak indirgeyici modellerin, belirli sistem sınıflarındaki sistem davranışlarının tahmini için verimli algoritmalar sağlamasını önleyen ontolojik nedenlerinin olduğunda ısrarcıdır.
Bilimsel holizm, ne kadar veri mevcut olursa olsun, bir sistemin davranışının mükemmel olarak tahmin edilemeyeceğini söyler. Doğal sistemler şaşırtıcı derecede beklenmeyen davranışlar üretebilir ve bunların hesaplamayla indirgenemeyebileceğinden şüphe edilmektedir; yani bu sistemlerin davranışında meydana gelen tüm olayların tam bir benzetimi olmadan sistemin durumunu yaklaşık dahi olsa anlamak mümkün olmaz. Bazı sistem sınıflarının üst düzeydeki davranışlarının kilit özellikleri, elemanlarının davranışındaki nadir “sürprizler” tarafından, bunlardaki iç bağlantı ilkesi nedeniyle, uzlaştırılabilir ki, sonuçta bu, kaba zorlama benzetimi hariç, tahminlerin içini boşaltır. Stephen Wolfram, basit hücresel otomata gibi örnekler vermiştir. Bunların davranışları, çoğu zaman basit olmakla birlikte, nadir durumlarda tahmin edilemez bulunmustur.
Kaos teorisi (aynı zamanda “karmaşıklık bilimi” olarak da adlandırılır), sistem düşüncesinin çağdaş bir varisidir. Hem hesaplamalıve hem de holistik karmaşık adaptif sistemleri anlamadaki ilişkisel yaklaşımlarda ve özellikle ikincisinde, bunun yöntemleri, indirgeyici yöntemlerin kutup tersi olarak görülebilir. Genel karmaşıklık teorileri ileri sürülmüş ve çok sayıda karmaşıklik enstitüsü ve bölümleri dünyanin cesitli yerlerinde ortaya çıkmıştır. Santa Fe Enstitüsü belki de bunların en ünlüsüdür.
Antropolojide
Antropolojinin özünde holistik olup olmadığı konusunda devam eden bir tartışma vardır. Bu kavramı destekleyenler iki anlamda antropolojiyi bütünsel gürür. Birincisi, antropoloji tüm zamanlarla, yerlerle ve genelinde tüm insanlarla ilgilidir. Ve insanlığın (psikolojik, kültürel, ekonomik, sosyo-politik, biyo-fiziksel, evrimsel, vb) tüm boyutları ile ilgilenir. Ayrıca, bu yaklaşımı izleyen bir çok akademik program, “dört alanı içine alarak”, fiziksel antropoloji, arkeoloji, dilbilim ile kültürel ve sosyal antropolojiyi kapsar. [6]
Bazı önde gelen antropologlar bu görüşe katılmaz ve antropolojik holizmi, kültürel antropoloji üzerine uygunsuz bir biçimde bilimsel pozitivizm dayatılmış olarak 19. yüzyıl sosyal evrimsel düşüncesinin bir üretimi olarak görür.[7]
“Holizm” kelimesi ayrıca, sosyal ve kültürel antropoloji içinde, toplumun bir bütün olarak analizine işaret ederek toplumun parçalarının bileşenlerine ayrılmasının reddedilmesi olarak kullanılır.
Bir tanım der ki: “metodolojik bir ideal olarak holizm şunu ima eder; birinin kendi kurulu kurumsal sınırlarının (örneğin, siyaset, cinsellik, din, ekonomi arasındaki gibi) yabancı toplumlarda da mutlaka bulunabileceğine inanması için, kendine izin vermez.” [8]
_______________________________
(*) Holizm konusunda genel bir fikir vermek üzere internetteki İngilizce Vikipedia, The Free Encyclopedia’nın https://en.wikipedia.org/wiki/Holism başlığının bazı bölümlerinin Timur Otaran tarafından kısaltılarak yapılmış bir çevirisinin tarafımca bazı küçük değişiklikler yapılmış şeklidir. Referans numaraları ile verilen kaynaklar orijinal sayfaya girilerek görülebilir (Mustafa Özcan’ın bilgi notudur).